«Խոսրովի անտառ» պետական արգելոցի տարածքում, Փոքր Վեդի գյուղից 37 կմ արևելք, Վեդի գետի վերին հոսանքի շրջանում, անտառապատ լեռնային վայրում, տեղակայված է ԳՅՈՒՂԱՏԵՂԻ «ԳՅՈԼՋՂԵՆ» /պետ. ցուցիչ` 3.96.2./: Գյուղատեղին հիշատակվում է նաև Ջղուն, Ջղոնա, Ջղին Գյոլ անուններով: Մատենագրական տվյալներ գյուղատեղիի մասին չեն պահպանվել: Գյուղատեղիում կա երկու գերեզմանոց: Առաջինը` գյուղատեղիից կես կիլոմետր հյուսիս պահպանված մեծ գերոզմանոցն է` խաչքարերով, տապանաքարերով: Տապանաքարերը արձանագիր են, իսկ խաչքարերը ստեղծվել են X դարում: Գյուղատեղիի հարավարևմտյան մասում գտնվում ևս մեկ, ավելի փոքր գերեզմանոց, որտեղ մինչ օրս պահպանվել է 1317թ. տապանաքար` նվիրված Մարգար սարկավագի հիշատակին: 1604թ. Շահ Աբասի հրամանով գյուղը հայաթափվել է:
Գյուղատեղին հայտնի է նաև իր «Ջղին Գյոլ» բնական երկու ոչ մեծ լճակներով: 2004թ. ՀՀ Կառավարության 29.07.2004թ. N 1095-Ն որոշմամբ գյուղատեղին վերանվանվել է «ԼԻՃ»: Խաչի լեռնաբազուկի գագաթային մասում պահպանվել են Մամիկոնյաններին վերագրվող դամբարանները` իրենց խաչքարերով: Այս հողերը ժամանակին Ուրծ գավառի վարչական տարածքի մաս են կազմել և պատկանել Մամիկոնյան իշխանական տանը, իսկ նրանց հետնորդներն այստեղ շարունակել են բնակվել են մինևչ XIII դարը:
Մանկուկ գետի հովտում է գտնվում «ՄԱՆԿՈՒՔ» հուշարձանախումբը /պետ. ցուցիչ`3.98.13./, (V-XVII դդ.): Խոսրով գետից ձախ, բարձր ժայռոտ սարի գագաթին տեղակայված է եղել ամրոցը (V-VIII դարեր) /պետ. ցուցիչ` 3.98.13.1.1./, որն այժմ հիմնովին ավերված է: Ստորոտում գյուղատեղին է` բնակելի և կենցաղային շինություններով, ինչպես նաև գերեզմանոցը` նրբաքանդակ խաչքարերով: Գյուղատեղիի հարավարևմտյան մասում` անտառոտ լանջին է գտնվում X-XIII դարերի եկեղեցի /պետ. ցուցիչ`3.98.13.1.3./, իսկ հյուսիսարևմտյան մասում` ժայռի լանջին, XIII դարի մեկ այլ եկեղեցի /պետ. ցուցիչ` 3.98.13.1.4./, որի պատերի վերին շարքերը քանդված են: Մանկուկը, որպես բնակավայր, գոյատևել է մինչև 1950-ական թվականները: Պատմական Ուրծաձոր գավառի Խոսրովասար լեռան ստորոտին է գտնվում «ՍԱԳՐԱԲԵՐԴ« (Ղարաբաղլար կամ Դաշքենդ) գյուղատեղին /պետ. ցուցիչ` 3.95.3./: Գյուղատեղիում պահպանվել են երկու եկեղեցիներ, որոնցից մեկը ( կառուցված V-VI դդ.), ավերված է /պետ. ցուցիչ`3.95.3.1./. պահպանվել են միայն հիմքերը, իսկ երկրորդը` կիսավեր է, /պետ. ցուցիչ` 3.95.3.2./. պահպանվել են արևելյան պատը, հյուսիսային և հարավային պատերը` մասամբ:
Օգտագործված գրականություն
1. Խանջյան Ն., «Խոսրովի անտառ» արգելոց, Երևան,2009:
2. Հակոբյան Ս., Արարատի մարզ, Երևան, 2010:
